“Mẹ em làm dâu cả một đời, lúc khỏe mạnh thì nấu cơm, giặt giũ, chăm chồng con, đến lúc yếu rồi lại gánh luôn cả trách nhiệm thờ cúng tổ tiên, vì các con bận… Ai cũng bảo ‘già rồi nghỉ ngơi đi’, nhưng chẳng ai làm giúp mẹ một lần.”

Hôm đó là ngày giỗ ông nội em – ngày quan trọng bậc nhất trong năm đối với gia đình nội em. Từ tờ mờ sáng, mẹ em – dâu trưởng – đã dậy lo từng mâm cỗ, từ gà luộc đến nồi canh, nắm xôi, rồi dặn từng đứa cháu không được chạy nhảy lung tung. Còn các cô, các chú – em ruột của ba em – lần lượt kéo về, người thì mang ít bánh kẹo, người tay không, nhưng ai cũng mặc đồ đẹp, thơm tho, ngồi ở phòng khách nói chuyện to như cãi nhau.

Mẹ em lặng lẽ ở dưới bếp.

Nồi canh trên bếp trào ra, mẹ lau vội. Con dao cắt rau cứa vào tay, mẹ chỉ rửa sơ rồi lại tiếp tục.

Em từ nhỏ đã thương mẹ. Mẹ không phải người khéo ăn nói, cũng không đẹp đẽ gì. Mẹ chỉ biết cắm cúi làm, làm đến quên ăn, quên uống, không bao giờ than vãn. Cả họ nhà ba – chẳng ai thân thiện với mẹ. Vì mẹ nghèo. Vì mẹ không được học hành. Vì mẹ ít nói.

Nhưng mẹ lại là người gánh cả cái họ này trên lưng.

“Không có mẹ mày, bố mày với các cô chú chẳng có ngày giỗ tử tế mà ăn đâu!”
Câu đó là bà hàng xóm nói với em, khi em đem mâm đồ cúng ra sân đổ. Bà nhìn em bằng ánh mắt thương xót, rồi lắc đầu:

“Tôi chưa từng thấy ai như mẹ mày. Dâu trưởng gì mà lo từ đầu đến cuối, còn con cái thì ngồi chơi bài, cười hô hố. Đến miếng giò, bát canh cũng không biết ai nấu cho mà ăn.”

Em chột dạ. Nhìn lại bữa cơm hôm đó – mấy mâm đầy đủ, ngon lành – nhưng không ai nhớ nổi ai là người nấu. Mẹ em vẫn ngồi một góc, mồ hôi chưa ráo, tóc còn bết vì chạy qua chạy lại nấu nướng.

Đến khi mẹ ngã bệnh, cả họ mới biết… mất mẹ là mất luôn “người giữ lửa”
Năm ấy, mẹ em bị đột quỵ nhẹ. Một bên người cứng đờ, miệng méo đi, giọng nói ngọng ngịu. Cả nhà hoảng loạn, nhưng người gào lên đầu tiên… lại không phải ba em.

Là cô Ba – người từng bảo: “Chị dâu có ăn có học gì đâu, mà cứ ra vẻ.”

Cô khóc:

“Chị ơi, chị đừng bỏ bọn em. Ngày giỗ, đám tang, việc lớn việc nhỏ, không có chị thì làm sao xoay xở…”

Nhưng nước mắt muộn màng lắm. Mẹ không nói được nữa, chỉ nhìn cô, rồi quay mặt đi.

Ba em khóc âm thầm, lần đầu tiên trong đời. Ông gọi điện từng người trong họ:

“Từ giờ, ai cúng thì tự lo. Tôi không để vợ tôi khổ nữa.”

Không ai dám cãi.

Nhưng điều khiến em không quên được… là câu nói của mẹ, trong lần cuối cùng bà còn tỉnh táo:
“Mẹ thương tụi nó lắm… Ai cũng vất vả. Chị dâu mà không làm thì ai làm…”

Mẹ vẫn nghĩ cho người khác, cho đến giây phút cuối cùng.

Mẹ mất vào một buổi sáng tháng Bảy, trời mưa lất phất. Đám tang mẹ, cả làng đến tiễn. Họ bảo:

“Chưa thấy ai làm dâu cả đời mà chịu đựng như bà ấy.”

Sau khi mẹ mất, mỗi lần giỗ chạp đến, ba em lại lẳng lặng đốt cho mẹ một nén nhang, rồi xách xe ra nghĩa trang, ngồi một mình thật lâu. Không ai trong họ dám nhắc lại câu chuyện “phân công nấu cỗ”. Tất cả đều im lặng.

Em viết những dòng này không phải để kể xấu gia đình mình, mà để nhắc nhở…
Làm dâu không phải là mặc định “phải hy sinh cả đời”.

Đừng đợi đến lúc người phụ nữ trong nhà gục ngã, rồi mới nhận ra họ từng âm thầm lo toan nhiều đến mức nào.

Từng có thời, gian bếp ấy ấm suốt cả ngày. Mẹ nhóm bếp từ tờ mờ sáng, vừa nấu ăn, vừa rửa rau, vừa tranh thủ vo gạo. Chỉ cần ngửi mùi khói, là biết mẹ đang chuẩn bị món gì.

Còn giờ? Dù bếp gas vẫn còn, gạo vẫn còn, tủ lạnh vẫn đầy – mà sao cơm nấu chẳng ai muốn ăn. Căn nhà cứ trống trải, lặng lẽ đến rợn người.

Ba em thay đổi hẳn. Ông ít nói hơn, hay ngồi nhìn ra sân mà thở dài. Em chưa bao giờ thấy ba lúi húi lau từng chén bát, gấp từng cái khăn mặt, nhưng giờ thì ông làm. Cũng chẳng ai bắt. Chỉ là… ông nhớ mẹ thôi.

Cái nếp nhà mẹ giữ, nay không còn ai buộc cả nhà vào nhau được nữa.

Cô Ba năm xưa hay cười to, lần này đến lặng lẽ, tay xách mâm trái cây, không trang điểm. Cô cúi đầu nhìn bàn thờ, rồi đứng thụt lùi. Chú Năm thì ngồi ở ngoài sân, không ăn uống, không nói gì. Còn cô Út – người từng nói “chị dâu không thân nên không gần” – mắt đỏ hoe.

Họ đến, nhìn quanh bếp rồi ngồi im như chờ ai đó đứng ra phân việc. Nhưng không ai cả.

Em nhìn đồng hồ. Đã 9h sáng. Ngày xưa giờ này, mẹ đã nấu xong 3 mâm cỗ, lau dọn nhà cửa, hương khói nghi ngút. Nay bếp vẫn nguội, nhà vẫn im.

Em thở dài, rồi xắn tay áo, cắm nồi cơm đầu tiên. Chưa bao giờ em thấy căn bếp lại đáng sợ đến thế – vì nó trống vắng, và vì nó đang nhắc nhở rằng: người gìn giữ tổ ấm này đã không còn.

Mẹ không bao giờ cãi nhau với ai, nhưng cả họ đều nể mẹ. Vì mẹ sống tử tế, nhẫn nhịn, bao dung.

Mẹ không học cao, không giỏi tính toán, nhưng mẹ là người giữ được hòa khí trong nhà. Ai bất đồng, mẹ là người đứng giữa. Ai giận nhau, mẹ là người nấu bữa cơm dàn hòa.

Mẹ không để ai đói, không để ai xấu mặt. Từ bà nội đến cháu nhỏ, từ khách đến người thân – ai đến nhà mẹ cũng đều có cái để ăn, câu để cười.

Nhưng đến khi mẹ mất rồi, mọi mâu thuẫn mới bùng ra: Chú Năm không nói chuyện với cô Ba vì vụ chia đất. Cô Út trách ba em vì không mời họp gia đình. Đám giỗ mẹ em – mới năm đầu – mà ai cũng tính toán phần ai mua gì, ai phụ bao nhiêu tiền.

Nếu mẹ còn, chắc chắn sẽ không có cảnh ấy. Vì mẹ là người duy nhất đặt “tình thân” lên trên “đúng sai”.

Em không khéo tay như mẹ. Hành phi thì cháy, thịt kho thì mặn, cá kho thì nát. Nhưng em vẫn cố.

Mỗi lần nấu xong, em đều bày ra bàn nhỏ trước di ảnh mẹ, chắp tay:

“Mẹ ơi, mẹ dạy con nấu được không?”

Rồi dần dần, em nấu được canh chua giống vị mẹ nấu, nắm xôi mềm như tay mẹ gói. Dù không hoàn hảo, nhưng em cảm nhận được… mẹ đang dõi theo từ một nơi nào đó.

Mỗi món ăn, mỗi lần lau bếp, mỗi lần em cắm nén hương – là một lần em nghĩ về mẹ, về một người phụ nữ cả đời chỉ biết lặng lẽ cho đi, chẳng cần ai biết ơn, cũng chẳng đòi công trạng.

Nếu bạn còn mẹ – xin đừng để mẹ một mình trong bếp ngày giỗ Tết.

Nếu bạn là đàn ông – xin đừng nghĩ “việc nhà là của phụ nữ”.

Nếu bạn từng vô tâm – xin một lần hỏi: “Mẹ ơi, con nấu cơm cho mẹ nhé?”

Vì bạn có thể là đứa trẻ lớn lên trong sự hy sinh thầm lặng của mẹ – và rồi một ngày, khi căn bếp lạnh tanh như nhà em hiện giờ… bạn sẽ hiểu: “Người giữ lửa” đã đi rồi – không ai thay được.